Былыргыттан баар дьүһүннээһиннэр. Хотой уонна мохсоҕол. Атын көтөрдөр: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Бикитиэкэ диэн сиртэн ылыллыбыт
HalanTul (ырытыы | суруйуу)
New page created (no summary given)
 
к 1 барыл
(уратыта суох)

04:46, 20 Кулун тутар 2011 барыл

Хотой уонна мохсоҕол эр санаа, хорсун быһыы, күүс-уох, героизм символларын быһыытынан суругунан поэ-зияҕа бэрт үгүстук киирдилэр. Хотойго, туох-ханнык иннинэ, киһи аймах улуу сирдьитэ В. И. Ленин холул-лар: «Ленин — үрдүк далааһыннаах киҥкил хал^тааҥ хотойо» (82—25). Хорсун-хоодуот революционердар, коммунистар, ком-сомолецтар, кыһыл буойуттар — бары хотойдор, мохсо-104

ҕоллор: «буурҕаны ыҥырар мохсоҕол буолан, халлааны кырсынан дайбыттаргын,.. ыраахтааҕылар манна кый-•Цыыллар'а» (89—376);: «коммунист партия барахсан хотойдуу хоодуот хоһуун оҕолоро» (36—55, 60); «өрүөл-хотой бойобуой комсомол» (32—56). Кыһыл знамялар суугуннара — хотойдор кынатта-рын тыаһа: «өлөрсүүгэ бэлэм өрүөллүү кынаккытынан чэйиҥ, эрэ, суугунааҥ,.. знамялар!» (55—21). Саха норуотун легендарнай геройа Баһылай Ман-чаары — хотой: «Манчаары саныыра: соҕотох олоҕун, маҥнайгы хотой йлыл буоларын» (82—54). Летчиктар, самолеттар — хотойдор, мохсоҕоллор, кыр-быйдар:- «күлүбүрээбит өҥнөөх көтөр өксөкү көлөлө-нөн...», «мохсоҕол кыыл мосуоннаах, модун көтөр аал-лар» (26—23, 28); «кырбый аалым сырылыыр» (51 — 129). Винтовка тыаһа «хотой кыыллыы чаҥыргыыр» (51 — 129). Аҕа • дойду сэриитигэр фроҥҥа бааһырбыт саллаат —«сатыылаабыт хотой» (55—99). Норуокка хотойу дьүһүннүүр «хомпоруун» диэн бы-лыргыттан туттуллар эпитеккэ олоҕуран, поэттар арыт бу курдук хоһуйаллар: «мин олоруом хотой курдук: номоҕоннук, хомпорууннук» (20—82). Ити курдук поэттар тыл араас «кырааскатын оон-ньотоллор», тылга «тыын угар албастаахтар». Атын көтөрдөр. Уу, тыа араас көтөрдөрүнэн дьүһүн-нээһин элбээн иһэр. Хаар «курупааскы үөрүнуү көтүө-лүүр» (94—161). Хабдьы адьас саҥа объегы дьүһүннээһиҥҥэ эмиэ туттуллар. Холобур, яблоня сибэккилэрэ — хабдьылар: «яблоня, үөр хабдьы кэриэтэ, үрүҥ сибэккилэринэн бү-рүннэ» (93—225). Тоҥсоҕой саҥа көстүүлэри дьүһүннээһиҥҥэ эмиэ киирдэ. Сэриигэ «автомат тыаһа тоҥсоҕой курдук тор-у-луур» (72—18). Оттон тоҥсоҕой бэйэтэ телеграфист: Ханнык да суһал морзист Ымсыырыаҕын курдук түргэн Тоҥсоҕой-телеграфист Тахсар көҥүл эфиргэ. (34—49) Уу көтөрдөрүнэн дьүһүннээһин эмиэ кэҥиир. Кыр-гыттар — «хоптолор курдуктар» (7-3—107). 105

Былыттар — хоптолор: «маҥан хопто былыттао» (4 —28). ' ., . Ыар санаа-оноо — куһаҕаннаппыт көҕөн: • Төһө өр ол хойомул көҕөннүу Көхсүбэр ыар сүгэһэр гынаммьш, Илдьэ сылдьабын, өһүллүбэт гүмүктүү Сымыйа хоп содулун — дьарҕа санааны? (37-76) Хаххан, суор куһаҕаны Дьүһүннээһиҥҥэ киирэллэр„ Куһаҕан кириитиктэр — хахханнар: Хаххан күнүс араатардыыр: — Баар эбит олоҕу хараардЫЫ!.. Сырдыгы көрбөт кириитиктзр Син эмиэ итинниктэр. (4—334) Куһаҕаны, өстөөҕү наар суорунан дьүһүннүүллэр. Саха баайдара, атыыһыттара —«халаахтыып хара суор- дар» (32-117). ^ Колониальнай баттал — суор тоҥсуйара: Эн көөттүҥ: ол өлүү суор тумса Үс үйэ туоратын тухары Дьон-норуот сүрэҕин тоҥсуйан, Тунал хаар кытара сытарьщ (88-54) Империалистар, фашистар, фащист летчиктара — суордар: Халлаан диэки хайыһыҥ,— Хара суордар көтөллөр, Эмиэ хааннаах ыһыаҕы' Тэрийээри көболлөр. Хараҥа былыт түүҥҥэ Өлөрө-уора, Халаатаан өрө көтто Баай-фашист суора (89-78, 297) Суордар халаатаһаллара — куһаҕан, өлүүлээх күн-нэр-дьыллар күөрэйиилэрэ: «сор ту0Лар суостаах күн-нэрэ, хара суордуу халаатаһан түстүлэр...» (8—149); «түүҥҥү суордуу халаахтаан, түлүк кэмнэр тэйдилэр» (89—203). Дьиикэй тыа — суор хаһыытыыр тыата: «суор эрэ кыланар суон, күлүк ойуурум» (89—49, 203). 106

Дьиикэй, түҥкэтэх тыа мастлра силлиэ түстэҕинэ «хара суордуу халаатаһаллар» (94—159). Саха суругунан поэзиятыгар кынат образка туттул-луута элбээтэ. Урут «кынаТтаммыт», «кынатын куурду-бут» эбэтэр «кыната сарбыллыбыт» диэн этиилэр баал-лара. Билигин санаа, таптал, үөрүу, ырыа — барыта «кынаттаах»: «буурҕа-сата кынаттаах модун санаам күүрэн турда», «туойуоҕуҥ, кынатын тэнитэн, салаллан иһэр саас үөрүүтүн» (32—187, 195); «туругуруҥ, ыраас таптал кынатыгар куустарбыттар..!» (9—202); «ыҥы-рар ырыаны төһө да хаайдаллар, көтөр кынатын төһе да бысталлар, кэм кэлиэ...» (92—225). Үөскүүр үйэ, сайдыы эмиэ «кынаттаахтар». Кыһыл Ойуун этэр: «мин үөскүүр үйэ кынатабын» (38—129).- Утуйар уу эмиз «кынаттаах»: «минньигэс уу кыната кинини саппыта...» (92—224). Силлиэ, тыал — «кынаттаах»: «силлиэ хаар кына-тынан кутаам үрдүгэр сапсынар» (34—93). Дьон былыр-былыргыттан куорсун үүннэринэн кы-наттанан көтүөхтэрин баҕараллара, кынаттаахтарга ым-сыыраллара. Кинилэр ол баҕалара туолбат этэ, арай түүн түһээн көтөллөрө, «түһээн көтөр үчүгэй ыра» дииллэрэ. Оттон билигин, социализм үйэтигэр, киһи барыта көй салгыньшан көтөр буолтун ааһан, биһиги санаабыт, баҕабыт, үөрүүбүт, ырыабыт-тойукпут, тап-талбыт—барыта «кынаттанан көтөр» буолла. «Кынат» образка киэҥник туттуллуутугар нуучча литературатын үтүө сабыдыала эмиэ баар. Нууччаҕа «окрыленный», «расправлять крылья», «крылатые слова», «опускать крылья» эҥин диэн киһиэхэ, киһи деятельноһыгар сы-һыаннаан этиилэр элбэхтэр.