Үөдүгэй бэҕэһээ уонна бүгүн (Шамаев И.И.)/1 чааһа Үөдүгэй былыргыта/Одур Испирдиэнтэн саҕаламмыт аҕа ууһа
Одур Испирдиэнтэн саҕаламмыт аҕа ууһа[уларыт]
Үөһээ Бүлүү киинигэр баар Куорамыкы күөлүттэн соҕуруулуу арҕаа диэки Чуолҕанынан бардахха балтараа көс, оттон Тахтанданан Ньукуола күөлүн уҥуордаан өссө нөҥүө балачча ыраах хаамтахха аҕыйах абына-табына үүммүт мастардаах чараас ыраас сырдык ойуурунан бэйэ-бэйэлэриттэн быысаһа сытар субуруспут, утуу-субуу тиийэн кэлэ турар күөллэрдээх, лагласпыт хатыҥнардаах, төгүрүк алаастардаах сиргэ тиийэҕин. Бу Одур Испирдиэн олорбут түбэтэ. Төрөөбүт дойдутугар ааттыылларынан Одур Испирдиэн диэн киһи сүүрбэ саастааҕар биһиги сыа Бүлүүбүт түбэтин булбут. Кини билиҥҥи Покровскай тумулуттан соҕуруу Ытык Хайаҕа диэри тайаан сытар Киэҥ Эркээни нэлэмэн хочотун хоту баһыгар баар Куллатыы диэн сиртэн төрүттээх эбит.
Уон тохсус үйэ бастакы аҥаарыгар, чуолкайдаан эттэххэ 1824 сыллаахха кулун тутарга собус-соҕотоҕун хайыһарынан кэлэн билиҥҥи Үөдүгэй сиригэр Манчаарылаахха түөрэҕин түһэринэн олохсуйбут. Ыал буолбут. Кини муостан оҥоһуллубут охтоох оноҕос саалаах эбит. Одур диэн тыл суолтата «муос оноҕос» диэн үһү.
Били кэлбит киһи биһиги ол эргиннээҕи булчуттарбытынааҕар чахчы таһынан байанайдаах киһи эбит. Ол иһин маннааҕылар Одур Испирдиэни — Хааннаах Тарбахтаах Хатырба Испирдиэн диэн ааттаабыттар. Кини хатыҥыр хаппыт-куурбут курдук көстөр эрээри халыҥ уҥуохтаах, иҥиирдээх күүстээх киһи эбитэ үһү. Оннооҕор иҥнэҥнээн хаамарын иһин сорохтор кинини Иэгэлдьийэр Испирдиэн диэбиттэр. Кини биһиги сирбитигэр-уоппутугар силис тардан, сир-дойду оҥостон, оҕолонон-урууланан, сүөһүлэнэн-астанан тоҕус уон тоҕус сааһа туолуор диэри олорбут, 1903 сыллаахха өлбүт, Манчаарылаахха көмүллүбүт. Одур Испирдиэн бэйэтин олорон ааспыт үйэтигэр үстэ ойохтоно сылдьыбыт.
Бастакы ойоҕуттан үс оҕолоох. Биир кыыс, икки уол. Кинилэр ааттара: Аҕыһыйа Маарыйа, Мэнигийээн Уйбаан, Даллыый Евдоким диэннэр. Иккис ойоҕуттан икки уоллаах: Өксөйө Баһылай уонна Буота Киргиэлэй. Үһүс ойоҕуттан сэттэ оҕолоох: түөрт уол уонна үс кыыс. Уолаттара: Одоруйа Ньукууса, Чооруос Наум, Нэччэкэ Баһылай уонна Тоҥ Сөдүөт. Кыргыттара: Мөккөөттүүр Маарыйа, Үчүгээйик Маарыйа, Хоттуу Маарыйа.
Үс үллэр үөстээх Өлүөнэ эбэ хотун Киэҥ Эркээни хочотуттан Куллатыы хонуутуттан эрбэх үөһэ эргийэр биир эр бэрдэ Одур Испирдиэн сыччах эрэл санаатыгар уйдаран, эт бэйэтигэр эрэнэн, ырааҕыттан саллыбакка, кытаанахтан чаҕыйбакка, кыс ортотугар халыҥ хаары тэлэн, хайыһарынан кэлэн Сыа Бүлүү түбэтигэр, билиҥҥи Үөдүгэй сиригэр хайдаҕын да иһин уон икки оҕолонон хаан аймаҕы үксэттэҕэ, эт урууну элбэттэҕэ...
Төрдүбүт-ууспут, төрүт силиспит, Ытык киһибит Одур Испирдиэн оҕолоруттан үөскээбит-төрөөбүт, ууһаабыт-тэнийбит этэҥҥэ син элбэх курдук. Олортон үгүстэрэ төрүт түөлбэ кыараҕаһа бэрдиттэн кыпчыттаран дуу, барар-кэлэр санаа баһыйан дуу, эбэтэр үөрэх-сайдыы, билии-көрүү ыраах саҕахтарга ыҥыран дуу, Одур Испирдиэнтэн тэнийбиттэр араас улуустарга, сорохторо куораттарга олохторун булунан били өбүгэлэрэ Одур курдук атын сири дойду оҥостуммуттар.
Петр Поликарпович Одорусов - Одур хос сиэнэ, поэт, 2004 сыл.