SYSOLJATINA Marija Ivanovna,
38 saastaaq, Odjuluun nehiliege,
Curapcy orojuona, saqa, wuoreghe suoq
1933 s. Atyrdjaq yjyn 31 kwune, «Suturuolaaq»
Bylyr, Dygyn saghana, Kytaanaq Qatyly twordo buolbut Mwondukeen dien aattaaq kihi olootto wuhu. Kini ologho biligi Kytaanaq siriger «Maalla» dien, occogho kwuolj dojdu bulgunnjaghar olootto wuhu. Occogho kini bet djadangy kihi ebit, kini baara suogha biir muoha, kuturuga suoq kugas anaqtaaq uonna tuoq da iitimnji suoq, onu tenginen atyn wugus kergen, ajmaq-caghar da baara billibet bet kylgas kihi ebit. Occogho qatyryk otuuga, biiter kyhyn wuuteen keriete balaghan djie oghotugar olorolloro wuhu, kini emie onnuktuk tuttan, naar bullunan, balygynan ahaan olorbut. Bu kihi biirde Dygyn Tojon baajyn suraghar wuleleen-qamnaan ahyy arghaa woruske kiirbit. Ol kiiren Dygyn baajga qas eme syly byha qamnaccyt (qamnyyr) uol buolan syldjar. Bu syldjan Batas Mwondukeen Dygyn biir maany kyyhyn kytta taptahan kwossuulespit. Mantan kyyha qat-ohoghostooq buolan qaalar. Kini ol kyys emie qamnaccyt ebite du, kiniler Batas Mwondukeenniin kuruutun qara djieghe utujallar, wurung djieghe ahyyllar ere. Manan bu uollaaq kyys ikkien ojoq-er kurduk biirge olorollor, biirge utujallar. Dygyn many bilen: «Bu qamnaccytym, kulutum kyyspyn djwuudeppit», — dien wohuren, abaahy kerer buolar. Ol gynan uollaaq kyys oloror qara djieleriger kisteen atyn djonnorunan sigiri sigirileten mustarar.
Many kyys serejen biler. Ol bilen uolugar Batas Mwondukeennge eter: «Bu Dygyn en bihi taptaspyppytyn bilbit byhyylaaq, kini bekke sigiri bwoghotun qatattaran mustaran erer, kini itinnik ere buollar, balaghana sigerinen tuolaryn saghana uottatan, ubattaran kebiher ideleeq-majgynnaaq ete, ol emie onu sanannagha buoluo, atyn suolunan ejigin bodutuoqtaryn-woloruoqterin kyajar buoluo, bwoghos kihilere suoq, onon en Batas dojdulaa, teskilee, qantan kelbikkinij, ol dieki kuot», — dien. Many Batas Mwondukeen: «Min ejigin kytta bacca toqoru biirge ahaan-sien oloron baran qaallaran baryaqpyn satammat, onon baryaq, barys», — dien kyyhygar mas-taas kurduk eten, bu djon baraary terineller. Ol gynan balaghan ihe sigirinen tuolara cugahaabytyn kenne Batas Mwondukeen Dygyn biir bastyng atyyryn tutan ylan sirinen woloron kyyhynaan ikkien ortotunan angaardammyt innin bejete swugen, kennin djaqtarygar swukteren, manyaqa ebii djaqtar aghys yjdaaq qat syldjan woruhu tuoraan kwuruuller. Ol ihen, aarattan iti biligi «Qabarghalaaq ureghe» (Sylan nehiliegin wureghe) dienten yla araghan, er kihi twogurujen, djaqtar byhalaan, baghar kennibititten siten kelen ikkiemmitin biirde siillere kelie dien ikkien ikki angy ajannyyllar. Ol ajannaan bu djon ikkien tebis tennge bili Batas Mwondukeen djietiger «Maalla» kwuolj bulgunnjaghar kelen toqtuullar. Toqtoon, qajaan daghany Dygyn ekkiretterie, biligin seriinen taqsyagha dien serejen, ongoston, ketenii buolar. Ojogho tworoon, ogholonor. Saas buolan, sajyna kelen, sir qara buolar. Ol kurduk ketehen olordoqtoruna sajyn, sir qaratygar Dygyn Tojon 40 attaaq kihi seriileeq buolan bokuoja suoq oq saanan ytyalaan kiiren barallar. Manyaqa Batas Mwondukeen djietin ihitten taqsa ojor da, ohoghun qorotugar sworuoste oloron kelbit oghu ikki iliitin yyraaghyn byystarygar qardary-taary qabyalaan ylan iher. Kihi taptarbat, Dygynnaaq oqtoro baranan barar. Ol ytallara selleebitin kenne Batas Mwondukeen qorotun kwuluger oloron ol kurduk at wurduger oloror Dygyn Tojonu kworon ytar. Bu yppytygar Dygyn oq iherin kworon, ikki iliitinen tirenen, wuohe woro wondos gynan kwoton aharan biettin oq kelen ytyhyn, iliitin kwoqsun yngyyryn ilin bwulgumneri qaja kwoton barar. Batas Mwondukeen ol ytan baran, any: «Sebim da elbeete, any bejeghit oqqut bejeghitiger ergijere kelle, mas kurduk bulgu teskileen”. “Wutuonen berinie suoq, atyntan anallaaq-djylghalaaq kihi ebit», — desihen, Dygyn seriitiniin twottoru cugujallar, ol cugujan teskileen ihen bilii Batas Mwondukeen soghotoq kuturuga-muoha suoq kugas ynagha qonuuga meccije syldjaryn kworonnor, onu atynan kwuoje wuuren iddjeeri mwoqtorollor. Manyaqa Batas Mwondukeen kinilerge bierieq buoluo duo, bilii oloror siritten soghotoqto acaaqtaaq tiit mahy ikki ardynan ystanan, kworuoq beteree wottuger ojon kelen attaaq serii djonton ynaghyn kwuojen ylan bulgunnjaghar wuuren tahaarar. Many kworon turan swoghon-maqtajan eter: «Oghom Batas Mwondukeen, kwotor kwotonngun wutuo, site ongoruulaaq kihi ebikkin, onon any aatyn Kwotcoq Tworoloj dien buollun», — dien aat bieren, any kini tuha dien ergijie suoq buolan oloccu kihiliin Dygyn Tojon twonnubute wuhu. Ol kyrdjyk ikkisteen ergijbeteghe wuhu. Ol bastaan 40 attaaq serii djono ajdaaran-ajmanan kiitteriger Batas Mwondukeen kworon turan qahytaan eppite wuhu, — «Araj billeghim Bet Qara taqsyspyt buollaghyna ehieqe qotuttaryam buollagha, otton kini suoq buollaghyna bostuoj da kiire da sorunuman» — dien. Qata ol kyrdjyk, ol seriini kytta Bet Qara taqsyspyta billibete wuhu. Oghorduk Dygyn Tojon taqsan Qatyly twordo kihitten Batas Mwondukeen — Kwotcoq Tworolojton djulajan kiitte wuhu. Ol Batas Mwondukeenten bet wugus, kini 9 uol du qannyk tworuonner iti biligi nehiliekter tworuttere buoltara wuhu. Oloru, min wojduurum, aattyyllara mannyktyk:
I. Kytaanaq Bally — Kytaanaq nehiliege;
2. Accaghar Njamnjaq — Accaghar nehiliege;
3. Wurung Bas Boltongo — Boltongo nehiliege;
4. Tyaraha Uol — Tyaraha nehiliege;
5. Uokaa Tebene — Uokaa nehiliege buolan wuoskeen aattammyttara wuhu.
Ol kenne Batas Mwondukeen udjuoruttan Sylan nehiliek djono emie wuoskeebittere wuhu dien kepseen buolara.
Min bu kepseeni tworuobut agham Kytaanaq Qatylyta nehiliek Djaskovskaj Ivan dienten isterim. Kini 65 saahygar 12 syllaaghyta (1921 s.) wolbute.
Swurun sirejge twonun