Muoghan Emeeqsin, Kwodogoj Oghonnjor uonna Tygyn Tojon

Бикитиэкэ диэн сиртэн ылыллыбыт

ISAKOV Evtropij Petrovic,

77 saastaaq, I Qomustaaq nehiliege,

Nam orojuona, saqa, wuoreghe suoq,

qolkuostaaq

1935 s. Muus ustar 22 kwune, «Qomustaaq»



Bylyr, nuucca omuk bu saqa dajdytyn isten kelien innine, occotooghuga «mugur yraaqtaaghy» buolbut Qangalas Tygyn Baaj dien olootto wuhu. Kini saghana emie kekke bu biligi Qomustaaq dajdytygar-siriger Kwodogoj Oghonnjor dien baaj olorbut. Kini biir Muoghan emeeqsin dien emeeqsinneeq ebit. Bu djon bert wugus sylgy, ynaq swuohu baajdaaq, bert wugus kergen-qamnaccyt uollaaq, kyystaaq ebitter. Oloqtoro bu worus kytylygar «Callaq Tiit» dien sirge, ol kenne wuohe, tyagha, arghaa alaastarynan ebit. Sylgy baajdara alys ebit, ol gynan kwuhun, saas kwostoqtorune, ol «Qatarghan» dienten bu dajdyga baar ologhor tiije byyha suoq biir subullar sylgy buolar wuhu, onnuk wugus sylgylaaq ebitter. Ol sylgytyn wuuren, djietin tahyttan sattaabyta Qatarghantan bu dajdyga ihillere wuhu. Ol kurduk ulaqan sangalaaq, bejete da bwodong kihi ebit. Biligin ol «Qatarghan» dien alaas dajdyttan 3 1/2 kwos buoluo. Kwodogoj oghonnjoru ylbycca at ujbat kihite ebit, araj bejetiger biir «wuut kere» at wuoskeebite, ol ere ujan ildje syldjar ulaqan kihite ebit. Biligi bu dajdyga ol kini emeeqsinin aatynan aattaaq «Muoghan Kwuole» dien sin oburgu kwuolj baar, ol kwuolu kwunuger kus ekkireten kiiren kesteghine, saamaj diringe sinnjiges biilinen ere buolara wuhu.

Kwodogoj Oghonnjor, Muoghan emeeqsin djielere uraha djie ebit. Kinilerten wus uol ogho tworuon qaalbyttar. Bu ogholor bert bwogho, kwuusteeq aaty ylyaqtaryn swop kworungneeq djon ebitter. Bu ogholor bulcuttara alys ebit. Aattara: Temelikeen Swuuruk dien bastyng uol; Kuonnjaj Kylyyhyt dien orto uol; Corboghor Baatyr dien kyra uol buolan baran, saamaj kwuusteeqtere, bwoghostoro ebit.

Ol kurduk olordoqtoruna biir saas Qangalastan Tygyn Tojon ilin uluustarynan — Taattanan, Boroghonunan ergijen-twonnon ihen kyrgys djonnooq iti biligi unguorgu Muccuku sirinen tiijen keler. Ol kelen Kwodogoj Oghonnjor tahygar biir sirge 9 urahanan twuhen, yallahan kebiher. Tygyn onno yanar bieleeq, swuuruk attaaq, bwoghos uolattardaaq buolbut. Onon bukatyn kwos djon ebit. Ol twuhen oloron Tygyn Baaj Kwodogoj Oghonnjordooq saastaryn-wujelerin toqoru, ehe-ebe saghattan yla biir ytyktyyr aal tiit wutuote turaryn oqtottoron, ytygar qoruuda ongottoror. Many kworon oloron Kwodogoj Oghonnjordooq, Muoghan Emeeqsinneeq bekke ahyjallar, bekkihiiller. Kiniler sanaalarygar ol tiit maska aan dajdy iccite sworuoster, ujalanar «Ytyk maha» ebite wuhu. Onu Tygyn kerejbeteq. Ol gynan Tygyn Tojon bietin yatan, kymys kymystatan yhyaq yhar. Yhyaghar Kwodogoj Oghonnjordooghu yngyran jsar, djon bwoghonu, kihi-swuohu bwoghonu munnjar. Yhyaqqa oojnuu, aat-minge byldjahan, bylyrgylyy syal ytyhyyta, ataq oojnuuta, ilii tutuhuuta buolar. Bu oojnuularga barytygar Kwodogoj uolattara Tygyn Tojon djonnorun, bwoghostorun tuluppattar. Ol onno arghaa «Oghonnjor Aattyga» dien baar, ol onton ataqtarynan syssan Kytylga keleller. Ol syssyyga Kuonnjaj Kylyyhyt uol kuotan kelen iti biligi «Tobula twordo» dien sirge toqtuur, Temelikeen Swuuruk iti biligi «Qorbut Twordo» diennge kelen toqtuur, otton Tygyn uolattara oloq qaalan qaalallar. (Iti sirder biligin worus Aryytygar baallar). Mantan Tygyn Tojonnooq djulajan, twuun Kwodogoj oghonnjordooq utuja syttaqtaryna, kiniler dieki ekkinnerin qaallaran baran, urahalaryn tungketeq wottun kwoturunen kihiliin-swuohuluun kwohon qaalallar. Many sassyarda turan, uraha angaardaryn kworo-kworo, baallar desihe oloron qaalallar. Onton qojuut bilenner Kwodogoj uolattara abakkalarygar kennileritten ekkireten kworollor da, Tygynnaaq qajyyjagha Nam aattygyn taqsan Ytyk Qajany byhan, anaraataq Qangalas aattygyn twuhen, Sajsary dieki subulla turbuttar. Many kworon turan uolattar «Ee, wuoden twugeder twusputter» desihen, sisten twonnollor. Onon Tygyn bihi Nam wobugelerbititten djulajan twonnon, twuun kwohon aahan turar.

Occotooghuttan aattammyt ol Kwodogoj , Muoghan saghattan qaalbyt aattaaq sirder baallar, olor mannyktar: «Muoghan Kwuole», «Kylyjbyt», «Oghonnjor Aattyga», «Callaq Tiit», «Qatyrghan», «Aryylaaq».


Ihineeghitiger twonun